O podatku przychodowym

Nasz system podatkowy (jak prawie każdy) to kolekcja utrapień. Zderza się w nim wiele problemów i jeszcze więcej różnych interesów. Ostatnimi czasy jest, przynajmniej retorycznie, nacisk na jego „uszczelnianie”. Stąd mają pochodzić miliardy na budżetowe rozpasanie.

O tym, że nie jest to proste, Ministerstwo Finansów przekonało się już w zeszłym roku, kiedy mimo zapowiedzi i odtrąbionych sukcesów ściągalność podatków ani drgnęła. W takiej sytuacji pojawia się chęć przeprowadzenia rewolucji w podatkach. Dyskusję rozpoczęło ZPP, odkurzając swoją propozycję zmian i wywołując burzę. Proponują podatki proste i nieuchronne – zdawać by się mogło: idealne. Ale, jak się okazuje, niepozbawione pewnych problemów. Warto im się przyjrzeć.

Pierwsza część propozycji to zastąpienie obecnego podatku dochodowego od pracy oraz składek na ubezpieczenia społeczne podatkiem od płac. To rozwiązanie postulowane od lat – w tym także przeze mnie. Polega ono na tym, że zamiast skomplikowanych obliczeń i wielu przelewów – po prostu bierze się sumę wypłaconych wynagrodzeń netto. Mnoży przez odpowiednią stawkę (ZPP proponuje 25 proc.) i wpłaca na konto urzędu skarbowego. Dalsze losy i podziały tych pieniędzy już nas nie interesują.

Co do zasady jest to rozwiązanie bardzo rozsądne i pozwala znacząco ograniczyć koszty biurokracji w firmach. Ograniczy też zasadniczo koszt zatrudnienia pierwszego pracownika – kiedy to całą machinę kadrowo-płacową trzeba wdrożyć. Ułatwi zatem rozwój małym firmom. Mamy z nim także doświadczenie, bo obowiązywało na początku naszej transformacji. Zlikwiduje też w znaczącym stopniu różnice w opodatkowaniu i oskładkowaniu umów o pracę i umów cywilno-prawnych. Gdzie tu zatem problem?

Podstawowym jest proponowana stawka. Rozwiązanie ZPP znacząco obniża opodatkowanie i oskładkowanie pracy – i zgodnie z projektem całość tych korzyści ma przypadać pracownikom poprzez powiększenie pensji netto (oczywiście dotyczyć to będzie tylko obecnie zatrudnionych i może się przełożyć na niższe pensje brutto dla nowo przyjętych – choć w obecnej sytuacji na rynku pracy raczej nie będzie to poważny problem). ZPP planuje zatem kupić poparcie pracowników, apelując wprost do ich kieszeni, zostawiając w kieszeniach pracodawców wyłącznie oszczędności na biurokracji.

Układ wydaje się bardziej niż sprawiedliwy – oczywiście jeśli nie uwzględnimy budżetu państwa. Połowa finansów publicznych polega na wpływach z opodatkowania i oskładkowania pracy. Tego typu zmiany wymagałyby drastycznych cięć wydatków (na co w obecnym klimacie się nie zanosi) lub ustalenia stawki na poziomie zbliżonym do obecnego. To zaś byłoby trudne politycznie, bo pracownicy tracą motywację do popierania tych zmian, a jednocześnie dostrzegą, że jest to wprowadzenie tylnymi drzwiami podatku liniowego, który sam w sobie niczym złym nie jest, ale ma u nas fatalny image.

Aby zasypać tę dziurę, ZPP proponuje wyższe opodatkowanie firm (tak, dobrze Państwo czytacie: organizacja pracodawców proponuje zmniejszenie opodatkowania pracy i przekazanie pieniędzy pracownikom, zaś ubytek uzupełnić opodatkowaniem firm – ciekawe, czy partia Razem włączy się w zbieranie podpisów pod projektem ustawy). Chodzi tu przede wszystkim o opodatkowanie korporacji, które dziś podatków dochodowych nie płacą w ogóle. Dzieje się tak poprzez zawyżanie kosztów, tak by nie wykazywać dochodów. W efekcie przy odpowiedniej skali podatki płaci ten, kto chce – i tyle, ile chce.

ZPP proponuje zatem, by z wyliczania podatku CIT (i PIT dla przedsiębiorców) wyłączyć wszelkie koszty, jednocześnie obniżając stawkę do 1,5 proc. Często mylnie jest to przedstawiane jako podatek obrotowy czy przychodowy – jest to jednak modyfikacja podatku dochodowego. Oczywiście taka modyfikacja podatku dochodowego czyni go nieodróżnialnym od podatku obrotowego – ale jest to istotne rozróżnienie, bo podatek obrotowy nie jest dopuszczalny w UE (bo opodatkowuje to samo, co VAT), za to wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów jak najbardziej. Taka forma podatku stałaby się przy okazji kolejną okazją do znaczącego uproszczenia podatkowych kwestii biurokratycznych, jaki pogoni za kosztami w firmach.

Tu jednak zaczyna się dopiero cała masa kontrowersji i zarzutów do propozycji ZPP. Głównym z nich jest to, że wielkość podatku narasta z każdą następną transakcją. Będzie on zatem zachętą do łączenia się firm w łańcuchy, gdzie transakcji, a co za tym idzie, podatku nie będzie. Alternatywnie firmy będą zaopatrywać się za granicą, gdzie tego podatku nie ma. ZPP dość przytomnie odpowiada, że 1,5 proc. podatku nie jest wystarczającą ekonomiczną zachętą do dokonywania połączeń firm czy narażania się na ryzyko kursowe. Szczególnie że narastanie podatku na każdym kolejnym poziomie transakcji nie jest prostym pomnożeniem 1,5 proc. razy liczba transakcji. Im mniejszy udział zakupów materiałów czy usług w produkcie końcowym, tym wolniejsze narastanie podatku. Szczególnie że z wydatków firm wyeliminowany zostanie dotychczasowy podatek dochodowy, zatem koniec końców w wielu przypadkach wzrostu cen nie będzie – wręcz przeciwnie, czasem mogą one nawet spaść.

I to bardzo dobry kontrargument, jednak mocno niepełny, bowiem jego siła zależy od branży, do jakiej go zastosujemy. W usługach taka zmiana to właściwie prezent dla właścicieli. Jednak wszędzie tam, gdzie marże są niskie, podatek w tej formie może być zabójczy. W handlu na dużą skalę kliku procentowe marże są codziennością, zaś podatek dochodowy w stosunku do przychodów liczony jest w promilach – nie ze względu na optymalizację podatkową, a z powodu charakterystyki branży.

Osobną kategorią są zaś firmy w kłopotach, które taki podatek pociągnąłby na dno jeszcze szybciej.

Zatem pomysł ZPP, żeby przenieść ciężar opodatkowania z firm małych na korporacje, zmieni się de facto na przeniesienie obciążenia z firm usługowych na firmy handlowe (i w mniejszym stopniu produkcyjne). I tu odpowiedzi ZPP na zarzuty brak, bo i trudno ją znaleźć. Co najwyżej można usłyszeć, że jak kogoś nie stać na taki podatek, to niech nie prowadzi biznesu (to kolejna zbieżność ZPP i Razem, które dla odmiany twierdzi, ze jeśli kogoś nie stać, żeby pracownikowi „godnie” zapłacić, to niech biznesu nie prowadzi). Dopuszczenie jako kategorii kosztów towarów handlowych burzy całą koncepcję i jej prostotę, a jednocześnie przywróci furtkę dla korporacji, żeby podatku nie płacić.

Koncepcje ZPP są interesujące i w dużej części oczekiwane, zaś spadająca na nie krytyka często nieprzemyślana. Uproszczenie naszego systemu jest niewątpliwie oczekiwane, bowiem jego zbędne zawikłanie jest poważnym problemem. Dużym graczom daje spore pole manewru i możliwość bezkarnego unikania płacenia podatków, mali zaś nieuchronnie mogą się stawać ofiarami nowej KAS – bo nie są w stanie poruszać się efektywnie w gąszczu przepisów.

Kierunek wskazany przez ZPP jest interesujący, ale wymaga autorefleksji ze strony autorów oraz zbudowania szerszego frontu poparcia. Na razie projekt ma przyzerowe szanse na wejście w życie i służy jako półka do okładania się po głowach przez różne grupy i tak nielicznych w Polsce liberałów.