Gdzie jest władza

Politykom wydaje się, że mają władzę. Władzę mają urzędnicy.

Już Jacek Kuroń mówił, że polska biurokracja jest jak galaretka. Jak się w nią mocno uderzy, to trochę pofaluje, po czym wróci do poprzedniego kształtu. W kluczowych punktach politycy mogą dowiedzieć się, że „nie da się” lub „Unia nie pozwala”.

Tymczasem księstwo urzędnicze rośnie. Jak w soczewce widać to po resorcie finansów, którego służby skarbowe mają już uprawnienia większe niż służby specjalne. Te ostatnie posiadają szeroki wachlarz narzędzi, by walczyć z zagrożeniami bezpieczeństwa państwa, takimi jak obcy agenci i terroryści. Najwyraźniej obywatele i podatnicy są postrzegani jako znacznie groźniejsi osobnicy.

Co więcej, odpowiedzialność urzędników za podejmowane decyzje nie istnieje. Teoretycznie jeśli decyzja będzie wydana z rażącym naruszeniem prawa, urzędnik może odpowiedzieć do wysokości rocznej pensji. Pozostaje pytanie, czemu naruszenie prawa musi być „rażące” – zwykłe nie wystarczy?

Zresztą to pytanie retoryczne – mimo że przepisy obowiązują od lat, żaden urzędnik nie został jeszcze pociągnięty do odpowiedzialności. Czy znaczy to, że pracują oni tak dobrze? Chyba jednak nie, o czym świadczą wielomilionowe odszkodowania wypłacane przedsiębiorcom zrujnowanym przez urzędników bezprawnymi decyzjami. Znaczy to tyle, że przepisy zostały skonstruowane tak, by żadnej odpowiedzialności nie dało się wyciągnąć.

No ale pozostaje pytanie, kto te przepisy skonstruował. Urzędnicy oczywiście. Zresztą nie tylko te. Śledztwo Związku Przedsiębiorców i Pracodawców wykazało systematyczne psucie prawa w zakresie podatku VAT, umożliwiające gigantyczne wyłudzenia podatku. O dziurach szybko dowiadywali się przestępcy i zyskiwali miliony. Co ciekawe, łataniu jednej dziury towarzyszyło otwieranie nowej. Słynne „lub czasopisma” to w porównaniu drobiazg niewarty uwagi. ZPP złożyło zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Prokuratura się zainteresowała, po czym postępowanie umorzyła z powodu przedawnienia.

Zresztą nie trzeba manipulować bezpośrednio przy przepisach, by nagiąć je do urzędniczej woli. Wystarczy znienacka zmienić ich interpretację i zacząć wymagać od firm i obywateli ich stosowania także do przeszłych zdarzeń. Zaś o tym obowiązku obywatele dowiadują się w trakcie kontroli, która wymierza zaległe podatki za pięć lat wstecz. Z odsetkami.

Mistrzem takich rozwiązań jest wiceminister Jacek Kapica, znany z niszczenia całych branż kreatywną interpretacją przepisów – ostatnio padła branża skażania alkoholu, teraz na celowniku są firmy zajmujące się badaniami opinii publicznej i szkoleniowe. I nie pomaga tu nawet wcześniej wydana interpretacja, czy bezwynikowe kontrole. Zresztą by nic nie ograniczało urzędniczej dowolności, wiążące interpretacje coraz trudniej uzyskać, a prawo wcale nie robi się coraz prostsze. Wręcz przeciwnie.

Jednak najnowsza metoda podporządkowania prawa urzędnikom jest jeszcze bardziej przemyślna. Urzędnicy mogą zablokować uchwalone prawo – zwykle tylko na jakiś czas, za to skutecznie. Testy miały miejsce w przypadku „Ustawy o bestiach”. Opóźniono jej opublikowanie i w efekcie osoba, dla której pisano to prawo, opuściła więzienie.

Ostatnio mamy kolejną odsłonę. Opóźniono publikację przepisów o opodatkowaniu dochodów w rajach podatkowych – tylko o kilka dni. Jednak oznacza to, że w życie wejdzie o cały rok później. Na tym zaniechaniu budżet straci 3 miliardy i choć minister Szczurek robi dobrą minę do złej gry, to wyraźnie widać, że to „niedopatrzenie” mogło wynikać z dużych kompetencji, a nie ich braku.

Tak czy inaczej widać wyraźnie, że dla uczciwych podatników Ministerstwo Finansów ma klauzulę obejścia prawa (czyli jeszcze więcej urzędniczej uznaniowości), zmienne interpretacje, kontrole i kary. Dla mafii i ludzi uciekających przed opodatkowaniem luki w przepisach i odroczenia.

Premier Kopacz zapowiedziała w expose, że przepisy powinny być pisane i egzekwowane pod kątem 99 proc. uczciwych obywateli. Popieram, ale nie wierzę w realizację tego postulatu, bo powodowałoby to ograniczenie władzy kasty urzędniczej, a to nie udało się żadnemu rządowi przez ostatnie dwadzieścia lat.