Jak nie ZUS-em, to pałką

Rynek pracy mamy w Polsce dość dziwnie posegmentowany. Po pierwsze, przytłaczająca większość to pracownicy na umowach o pracę (6,9 mln). Druga wielka grupa to samozatrudnieni, głównie przedsiębiorcy (3,8 mln). Trzecia to zatrudnieni nielegalnie, półlegalnie i ogólnie w szarej strefie – tu trudno o wiarygodne szacunki z samej natury rzeczy, ale dochody z szarej strefy ma osiągać 10% osób w wieku produkcyjnym, choć tylko dla około 1% ma stanowić główne źródło utrzymania. Na koniec są zatrudnieni na podstawie innych umów cywilno-prawnych (ok. 1,3 mln).

Jednak to właśnie zjawisko dość marginalne zajmuje w debacie publicznej najwięcej miejsca. Dla umów tych ukuto określenie „umowy śmieciowe”, uwłaczając osobom zatrudnionym na ich podstawie. Z moich obserwacji wynika, że są to głównie dwie grupy osób. Po pierwsze przedstawiciele wolnych zawodów – zazwyczaj zarabiający dobrze, a nawet bardzo dobrze. Druga grupa to osoby na rynku pracy najsłabiej umocowane. Studenci wkraczający na rynek pracy, ludzie bez wysokich kwalifikacji.

Dla pierwszej grupy umowy te są przydatne, gdyż pozwalają zachować niezależność, a jednocześnie bardzo mocno ograniczyć zobowiązania wobec państwa. Twórcy cieszą się przywilejami pozwalającymi na nie tylko niepłacenie składek ZUS, ale także obniżenie o połowę płaconego podatku dochodowego. Zostało to w ostatnim roku nieco ograniczone, ale ten stan rzeczy nadal zastanawia.

Druga grupa w swoim miejscu pracy wypracowuje tak niewiele, że po zapłaceniu normalnych podatków niewiele pozostawałoby do wypłaty,  nawet jeśliby przeznaczać na wynagrodzenie całość tej kwoty. Umowy cywilno-prawne są wtedy jedyną szansą na takie zatrudnienie. Mają one jednak z punktu widzenia pracownika wiele wad. W skrócie – nie zapewniają takiej ochrony jak umowa o pracę, zabezpieczeń społecznych, prawa do zasiłku itd. Niewątpliwie jest do dolegliwe. Ponadto banki często nie chcą uznawać tego typu dochodów jako elementu zdolności kredytowej, zwłaszcza jeśli nie mają regularnego charakteru.

Związki zawodowe i rząd pochylają się nad ciężkim losem zatrudnionych na umowy cywilno-prawne. Rozwiązaniem wszystkich problemów ma być większe niż do tej pory obciążenie ich składkami społecznymi. W zamian ma przysługiwać (po spełnieniu odpowiednich warunków) prawo do zasiłku dla bezrobotnych, no i wyższa emerytura w przyszłości (ale w to już chyba zupełnie nikt nie wierzy).

Jaki będzie tego efekt? Czy ochrona tych osób w jakikolwiek sposób zostanie zwiększona? Może niektórych tak zatrudnianych perspektywa zasiłku nieco uspokoi. Poza tym jednak wszystkie problemy pozostają, w kieszeni zaś mniej pieniędzy. O ile dla pierwszej grupy będzie to niewiele znaczące uszczuplenie dochodów, dla drugiej może okazać się bardzo dotkliwe. Wszystko zaś po to, by łatać dziurę w FUS. Czyli chodzi jedynie o podniesienie podatków. Znowu. Dla najuboższych. Znowu.