Dyskretny urok makroekonomii

Rozmyślanie o gospodarce w skali makro jest starym grzechem. Rozpoczyna się od układania prostych równań zagregowanych wartości, kończy się wielkimi modelami wielorównaniowymi, których logiki nikt nie jest w stanie zrozumieć. Są one niezwykle wrażliwe na specyfikację i często nieprawidłowe, ale co najgorsze dają wielu ludziom poczucie, że gospodarka to takie dziwaczne radio z pokrętłami. Jedno pokrętło nazywa się polityka monetarna, drugie polityka fiskalna, trzecie polityka gospodarcza, czwarte polityka kursowa – i tak dalej. Skuteczne kręcenie tymi pokrętłami ma dostrajać to radio do najlepszej stacji i wydobywać z niego piękną muzykę.

W rzeczywistości jednak gospodarka przypomina jednak bardziej siedlisko mrówek. Każda zmiana pozycji pokrętła to nie dostrojenie mechanizmu, ale zburzenie kawałka mrowiska w nadziei, że mrówki (czyli my) odbudujemy je jeszcze piękniejsze i bardziej użyteczne.

Wyraźnie widać tutaj jak różne poglądy daje każda z tych perspektyw. Pierwsza – powszechnie używana i nadużywana – prowadzi do ciągłych zmian polityk w celu poprawiania wyników gospodarki. W tym podejściu „dostrajanie” gospodarki powinno mieć miejsce często i właściwie nic nie kosztuje. Zasadniczo majstrowanie przy gospodarce jest obowiązkiem rządzących. Drugie podejścia pochodzi do polityk ostrożnie zdając sobie sprawę, że ich używanie to przede wszystkim niszczenie utrudniające ludziom życie. Oczekiwany efekt i jego prawdopodobieństwo w odniesieniu do pewnych kosztów czynią użycie konkretnej polityki opłacalną lub nie. Do polityki makroekonomicznej podchodzimy zatem dużo bardziej ostrożnie ważąc każdą decyzję.

Jednak dużo łatwiej wszelkim inżynierom społecznym myśleć o gospodarce jak o radiu i proponować co raz dziwniejsze rozwiązania mające zapewnić nam dobrobyt. Część z nich określa się jako politykę gospodarczą rządu mającą prowadzić do rozwoju pewnych branż gospodarki. W szczególności postulowany jest rozwój przemysłu, łącznie z budowaniem fabryk przez państwo. W końcu to nowe miejsca pracy, eksport i bogactwo! Czyż nie? Nie.

Po pierwsze by zebrać pieniądze na te inwestycje konieczne jest ich zabranie już działającym firmom, co przekładałoby się na zatrudnienie i dochody, powodując spadek poziomu życia ludzi. W efekcie wzrost bezrobocia nastąpiłby zanim nowe fabryki zaczęłyby zatrudniać i wcale nie jest pewne, że zatrudniłyby one wszystkich nowych bezrobotnych. Do tego należałby się zastanowić co te nowe fabryki miałyby produkować. Tu mamy dwie główne szkoły.

Pierwsza z nich to miłośnicy przemysłu ciężkiego. Postulują oni budowę przemysłu na wzór PRL ze stoczniami, kopalniami i hutami etc. Drobny problem polega na tym, że musiałyby one konkurować z towarami produkowanymi w Azji. Aby utrzymać się na rynku musiałyby one płacić pracownikom mniej więcej tyle co u konkurencji, co w naszych warunkach nie jest możliwe. Zatem fabryki takie musiałyby być nieustannie dotowane z pieniędzy podatnika powodując dalsze spustoszenie w gospodarce. Alternatywą byłoby zamknięcie granic na wymianę międzynarodową, co byłoby jeszcze bardziej szkodliwe.

Druga grupa to fani innowacyjności. Według nich powinniśmy produkować w Polsce półprzewodniki, lasery, komputery kwantowe itd. Tu problemów tez jest kilka. Nawet jeśli w Polsce pojawiły się takie fabryki gotowe zatrudnić wszystkich bezrobotnych to poziom bezrobocia nie zmieniłby się w Polsce ani o włos (z dokładnością do sprzątaczy i dozorców). Bezrobotnych ludzi z kompetencjami pozwalającymi pracować w takiej fabryce po prostu u nas nie ma. Efektem byłby zatem import pracowników z innych krajów i wzrost płac osób najwyżej kwalifikowanych – którym i teraz nieźle się powodzi. Słowem zbudowanie wewnętrznej kompetencji do rozwoju takich przemysłów to program na dekady – nic nie dający ludziom dzisiaj, za to obarczających tych samych ludzi kosztami takiej polityki. Co nie znaczy, ze co raz nowocześniejszy i innowacyjny przemysł nie buduje się w Polsce w sposób organiczny. To jednak już praca mrówek, nie pokręteł.

Zasadniczo zatem drogą do dobrobytu nie są aktywnie stosowane „polityki”. To co należy robić to ułatwiać przedsiębiorcom budowanie gospodarki. Można to robić zapewniając stabilność uwarunkowań politycznych i prawnych (w przeciwieństwie do nieustannego nowelizowania prawa i kolejnych zrywów różnych polityk), sprawnej egzekucji tego prawa i odpolitycznienia obrotu gospodarczego. Innymi słowy nie przeszkadzać.