Odpowiedzialność

Jednym z największych problemów naszej gospodarki i źródłem kryzysów jest upadek przedsiębiorczości, drugim upadek polityki. W obu przypadkach powód jest ten sam: zniszczenie odpowiedzialności za własne czyny. Powody dla, którego polityka stała się marketingowym spektaklem i nie ma wiele wspólnego ze służbą publiczną są przyczynkami do innej dyskusji. Tutaj chciałbym zająć się strukturalnym kryzysem gospodarczym, którego przyczyną jest schyłek kapitalizmu w formie przedsiębiorczości.

Mała czy nawet średnia firma jest dla każdego człowieka obiektem dość zrozumiałym. Nawet jeśli łatwo jest nienawidzić krwiopijczego wyzyskiwacza kapitalisty to jednak dużo trudniej żywić takie uczucia do pani Zosi prowadzącej kiosk ruchu, czy pana Ziutka, który prowadzi lokalna piekarnię. Negatywne uczucia słabo przekładają się z klas na jednostki. Szczególnie jeśli widzimy, że nieco wyższy poziom zamożności powiązany jest z ciężka pracą, pomysłowością i podejmowaniem ryzyka.

Kluczem jest właśnie to ostatnie słowo – ryzyko. Kapitalista ryzykuje swoim majątkiem i za podejmowane decyzje przychodzi mu płacić. Z drugiej strony ma moralne prawo by podejmować decyzje niestandardowe, czy nawet (czasem pozornie) ekonomicznie niekorzystne – bo rozporządza własnym majątkiem. Tylko Henry Ford mógł podjąć decyzję o płaceniu robotnikom aż dolara dziennie mimo, że stawki rynkowe były dużo niższe.

Porównajmy to z dominującym obecnie modelem korporacji. Najczęściej własność jest bardzo rozproszona lub upolityczniona. Znaczy to, że zarządzaniem zajmują się wynajęci specjaliści, którzy podejmują decyzje nie na swój rachunek ryzykując cudzym kapitałem. Są rozliczani wyłącznie z wyników i tylko nimi się przejmują. Rozproszony akcjonariat zazwyczaj nie ma zbyt wiele do powiedzenia, a zarząd skutecznie przejmuje wszelkie metody nadzoru poprzez obsadzanie rady nadzorczej swoimi kolegami, przekupywaniem audytorów etc. Próby powiązania wynagrodzeń zarządów z wynikami firmy zasadniczo kończą się niepowodzeniem bo miary sukcesu są albo łatwe do zmanipulowania za pomocą kreatywnej księgowości, albo zbyt krótkoterminowe. Jednoczesny brak partycypacji w stratach powoduje nadmierną skłonność do podejmowania ryzyka bo sukces oznacza dużą premię a porażka co najwyżej zmianę pracy. To właśnie zupełna nonszalancja wobec ryzyka zarządów banków obok błędnej polityki pieniężnej była główną przyczyną kryzysu finansowego.

Jednocześnie korporacje posiadają dużą ilość kapitału, a co za tym idzie ekonomiczną siłę przetargową pozwalającą wymuszać na rządach rozwiązania korzystne dla nich czego skrajnym przykładem jest zawieszenie części obowiązującego w Polsce prawa na czas Euro 2012 by FIFA mogła zarobić jak najwięcej. Ale to nie tylko Polski problem. Gigantyczny program wykupu zbankrutowanych banków za pieniądze podatników w USA pokazuje, że nie ma państw wystarczająco silnych i zdeterminowanych by się korporacjom przeciwstawić. Tymczasem powstaje kuriozalna sytuacja gdzie zyski przejmują zarządy, a stratami obdziela się społeczeństwo. Jednocześnie korporacje bardzo sprawnie poruszają się w zglobalizowanym świecie tworząc takie warunki by samemu płacić jak najmniej w formie podatków. Lokalizacje fabryk zmieniają się jak tylko wygasną preferencje podatkowe, za które zapłacili lokalni przedsiębiorcy.

Tak właśnie ludzi tworzących miejsca pracy tutaj, płacący podatki tutaj, często scalający lokalne społeczności dając pracę swoim sąsiadom są zmuszeni do opłacania przywilejów potężnej konkurencji, która na dłuższą metę niewiele przynosi gospodarce i społeczeństwu. Jednocześnie uprzykrza się nam życie przeróżnymi przeszkadzajkami biurokratycznymi i fiskalnymi, które dla wielkich są drobnostką, ale dla kilkuosobowej firmy gąszczem nie do przebycia.

Jedynym rozwiązaniem wydaje się być przywrócenie odpowiedzialności za działania korporacji. Potrzebni są odpowiedzialni właściciele mający dużo do stracenia jeśli firma zawiedzie. Tylko w takim przypadku możemy się spodziewać długookresowego planowania i wzrostu oraz poczucia odpowiedzialności nie tylko za zysk, ale także za społeczeństwo. W obecnym systemie takie podejście nie jest ani możliwe, ani nawet moralne.